علم بهتر است يا ثروت.؟

شايد بتوان پاسخ ساده اما دقيقي و جديدي به اين پرسش قديمي داد: علمي خوب است که باعث به دست آوردن ثروت شود و ثروتي خوب است که از راه علم به دست آيد.

به طور کلي راه‌هاي کسب پول چندان زياد نيست:

يک. ارث پدر؛ اين براي هر کسي اتفاق نمي‌افتد و حتي وقتي چنين شود معمولاً باد آورده را باد مي‌برد.

دو. استفاده از بازو؛ راهي شرافتمندانه براي کسب درآمد و امرار معاش که هر جامعه‌اي به آن نياز دارد ولي ممکن است با رشد تکنولوژي، زمينه‌هاي شغلي آن کاهش يابد.

سه. استفاده از زبان؛ روشي که قبلاً در شغل‌هاي واسطه‌اي و دلالي نمود پيدا مي‌کرد و امروزه از طريق «پرزنت کردن» گسترش يافته است.

چهار. استفاده از ذهن و مغز(علم و دانش)؛ اين روشي است که دانشمندان بدان روي مي‌آورند. با اين حال همواره توطئه‌اي در جوامع دانش‌گريز وجود دارد که پول را کثيف مي‌شمارد و دريافت پول در ازاي کار علمي را در شأن يک دانشمند نمي‌داند. اين اتفاق دو خطر بزرگ را براي چنين جوامعي به همراه دارد. اول آن که دانشمندان خود به خود به طبقات پايين‌تر جامعه سوق داده مي‌شوند و طبيعتاً در محافل قدرت براي تصميم‌گيري بهتر جامعه حضور نمي‌يابند. دوم و مهم‌تر آن که جوانان جامعه الگوي مناسبي براي زندگي بهتر را در ميان دانشمندان جامعه مشاهده نمي‌کنند.

نبايد انکار کنيم که براي جوان امروز و نيز حتي براي همه اقشار مختلف اجتماعي، پول وسيله‌اي ارزشمند براي زندگي بهتر تلقي مي‌گردد و تشکيل زندگي، خريد خانه و لوازم حداقلي براي زندگي بهتر مشروط به تأمين مقدمات اقتصادي است. وقتي جوانان جامعه علم را مقدمه‌اي براي کسب ثروت ندانند، آينده خوبي را براي آن جامعه نمي‌توان تصور کرد و علم‌گريزي تشديد مي‌يابد.

مَخلَص کلام آن که اگر معلم، پژوهشگر، استاد دانشگاه و پزشک از دانش خود استفاده مي‌کنند و زندگي متمولي دارند هيچ فاجعه‌اي جامعه را تهديد نمي‌کند. اسف‌بار آن است که تدريس، پژوهش و درمان به تجارتي غيرعلمي و صرفاً مبتني بر زبان‌ريزي يا سرمايه‌گذاري تبديل گردد.

اگر معلم درس مي‌دهد، انديشه را بارور مي‌کند و پول دريافت مي‌کند، اين شرافتمندانه‌ترين روش براي امرار معاش است. اگر پزشکي با تحقيقات علمي و پژوهش‌هاي خود مرزهاي دانش را گسترش مي‌دهد و پول دريافت مي‌کند، شايسته‌ترين اتفاق براي صدرنشيني دانشمندان است؛ حتي اگر درآمدي نجومي داشته باشد. فاجعه آن است که مشاوره‌هاي تجاري براي ورود به بنگاه‌هاي مدرک فروشي و «پرزنت کردن‌هاي» عوام‌فريبانه براي استفاده از داروهاي تجاري مورد توجه جامعه قرار گيرد. بر چنين جامعه‌اي بايد گريست.